سودان شطرنج قدرت: ایران و روسیه برندگان احتمالی جنگ قدرت در سودان
تحولات سودان در برهه های مختلف دو دهه اخیر فراز و نشیب های زیادی را شاهد بوده است. علی نایب آقالار در یادداشتی به تحلیل مرحله ای رخدادهای این کشور پرداخته است.
۱. درگیری‌های اخیر سودان (از آوریل ۲۰۲۳ به بعد)
درگیری‌های اخیر سودان که از آوریل ۲۰۲۳ آغاز شد، یکی از شدیدترین بحران‌های داخلی این کشور در دهه‌های اخیر بوده است.
این درگیری‌ها بین دو نیروی اصلی نظامی سودان، یعنی نیروهای مسلح سودان (SAF) به رهبری ژنرال عبدالفتاح البرهان و نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) به رهبری ژنرال محمد حمدان دقلو (حمیدتی)، درگرفت.
در ادامه، به جنبه‌های مهم این درگیری‌ها را بررسی می‌کنیم:
– رقابت بر سر قدرت و کنترل منابع: پس از سقوط عمر البشیر در سال ۲۰۱۹، سودان وارد یک دوره انتقالی شد که در آن نیروهای نظامی و شبه‌نظامی سعی کردند کنترل منابع و قدرت را در دست بگیرند. اختلافات بین SAF و RSF بر سر ادغام نیروها و تقسیم قدرت به نقطه اوج خود رسید.
– تأثیرات خارجی: قدرت‌های خارجی، از جمله ایران ، روسیه، امارات متحده عربی و مصر، از گروه‌های مختلف در سودان حمایت کرده‌اند. این حمایت‌ها به تشدید درگیری‌ها کمک کرده است.
تأثیرات درگیری
– تلفات انسانی و بحران بشردوستانه: درگیری‌ها باعث کشته‌شدن صدها نفر و آوارگی هزاران نفر شده است. زیرساخت‌های شهری، از جمله بیمارستان‌ها و مدارس، آسیب دیده‌اند و بحران بشردوستانه شدیدی در سودان ایجاد شده است. – تشدید ناامنی منطقه‌ای: درگیری‌ها در سودان بر ثبات منطقه‌ای، به ویژه در کشورهای همسایه مانند چاد و اتیوپی، تأثیر منفی گذاشته است.
– واکنش بین‌المللی: سازمان ملل متحد، اتحادیه آفریقا و دیگر نهادهای بین‌المللی خواستار آتش‌بس و حل مسالمت‌آمیز بحران شده‌اند. با این حال، تلاش‌های بین‌المللی تاکنون نتایج محدودی داشته است.
۲. نقش ایران در سودان ایران
در دهه‌های گذشته تلاش کرده است تا نفوذ خود را در سودان افزایش دهد. این تلاش‌ها عمدتاً در چارچوب رقابت با عربستان سعودی و دیگر رقبای منطقه‌ای بوده است.
برخی از اقدامات ایران در سودان شامل موارد زیر است:
– همکاری‌های نظامی و امنیتی: ایران در گذشته به سودان سلاح و تجهیزات نظامی صادر کرده و در آموزش نیروهای امنیتی این کشور نقش داشته است. این همکاری‌ها به ویژه در دوران حکومت عمر البشیر گسترده‌تر بود.
– حمایت سیاسی و دیپلماتیک: ایران از سودان در مجامع بین‌المللی حمایت کرده و روابط دیپلماتیک نزدیکی با این کشور داشته است. این روابط به ویژه در دوران بحران دارفور و فشارهای بین‌المللی بر سودان تقویت شد.
– تلاش برای ایجاد پایگاه در دریای سرخ: ایران تلاش کرده است تا با ایجاد پایگاه‌های نظامی یا اقتصادی در سواحل سودان، دسترسی استراتژیک به دریای سرخ داشته باشد. این موضوع برای ایران از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا دریای سرخ یکی از مهم‌ترین مسیرهای تجاری و نظامی جهان است.
۳. نقش روسیه در سودان
روسیه نیز در سال‌های اخیر به طور فزاینده‌ای در سودان فعال شده است. اهداف روسیه در سودان عمدتاً شامل دسترسی به منابع طبیعی، افزایش نفوذ سیاسی و ایجاد پایگاه‌های نظامی است.
برخی از اقدامات روسیه در سودان عبارتند از:
– همکاری‌های نظامی و امنیتی: روسیه با سودان توافق‌نامه‌های نظامی امضا کرده و در زمینه آموزش نیروهای امنیتی و فروش سلاح به این کشور فعال بوده است. گروه شبه‌نظامی “نیروهای پشتیبانی سریع” (RSF) به رهبری حمیدتی نیز گفته می‌شود که از حمایت روسیه برخوردار است.
– دسترسی به منابع طبیعی: سودان دارای منابع طبیعی غنی، از جمله طلا و نفت، است. روسیه تلاش کرده است تا با سرمایه‌گذاری در بخش معدن و انرژی، به این منابع دسترسی پیدا کند.
– تلاش برای ایجاد پایگاه دریایی: روسیه در سال‌های اخیر تلاش کرده است تا یک پایگاه دریایی در سودان ایجاد کند. این پایگاه که قرار بود در بندر پورتسودان ساخته شود، به روسیه دسترسی استراتژیک به دریای سرخ و اقیانوس هند می‌داد. اگرچه این طرح با چالش‌هایی مواجه شده است، اما روسیه همچنان به دنبال تحقق آن است.
۴. برندگان احتمالی
ایران و روسیه با توجه به تحولات اخیر در سودان، به نظر می‌رسد که ایران و روسیه از بحران‌های داخلی این کشور بهره‌برداری کرده و نفوذ خود را افزایش داده‌اند.
دلایل احتمالی موفقیت این دو کشور عبارتند از:
– ضعف دولت مرکزی سودان: با تشدید درگیری‌ها بین نیروهای مسلح سودان و گروه‌های شبه‌نظامی، دولت مرکزی سودان تضعیف شده است. این ضعف به قدرت‌های خارجی مانند ایران و روسیه اجازه داده است تا با گروه‌های مختلف در سودان همکاری کنند و نفوذ خود را افزایش دهند.
– شکست طرف عربستانی و اماراتی در سودان: شکست های میدانی نیروهای واکنش سریع تحت حمایت امارات و عربستان در سودان و عدم دستیابی به اهدافشان.
۵. سابقه روابط سودان با قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای
سودان به دلیل موقعیت استراتژیک خود در شمال آفریقا و دسترسی به دریای سرخ، همواره مورد توجه قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای بوده است. در ادامه، سابقه روابط سودان با برخی از این قدرت‌ها را مرور می‌کنیم:
الف. روابط با ایالات متحده آمریکا
– دوره عمر البشیر: در دوران حکومت عمر البشیر (۱۹۸۹-۲۰۱۹)، روابط سودان با آمریکا بسیار تیره بود. آمریکا سودان را به حمایت از تروریسم متهم کرد و این کشور را در فهرست دولت‌های حامی تروریسم قرار داد.
– پس از سقوط البشیر: پس از سرنگونی البشیر در سال ۲۰۱۹، آمریکا از دولت انتقالی سودان حمایت کرد و در دسامبر ۲۰۲۰، سودان را از فهرست دولت‌های حامی تروریسم خارج کرد. آمریکا همچنین کمک‌های اقتصادی و بشردوستانه به سودان ارائه کرده است.
ب. روابط با روسیه
– همکاری‌های نظامی و اقتصادی: روسیه در سال‌های اخیر تلاش کرده است تا نفوذ خود را در سودان افزایش دهد. این کشور با سودان توافق‌نامه‌های نظامی امضا کرده و در بخش معدن، به ویژه استخراج طلا، سرمایه‌گذاری کرده است.
– تلاش برای ایجاد پایگاه دریایی: روسیه قصد دارد یک پایگاه دریایی در بندر پورتسودان ایجاد کند. این پایگاه به روسیه دسترسی استراتژیک به دریای سرخ و اقیانوس هند می‌دهد.
پ. روابط با ایران
– همکاری‌های نظامی و امنیتی: ایران در گذشته به سودان سلاح و تجهیزات نظامی صادر کرده و در آموزش نیروهای امنیتی این کشور نقش داشته است. این همکاری‌ها به ویژه در دوران حکومت عمر البشیر گسترده‌تر بود.
– رقابت با عربستان سعودی: ایران و عربستان سعودی برای افزایش نفوذ خود در سودان با یکدیگر رقابت کرده‌اند. پس از سقوط البشیر، سودان به عربستان سعودی و امارات متحده عربی نزدیک‌تر شد، اما ایران همچنان به دنبال افزایش نفوذ خود در این کشور است.
ت. روابط با عربستان سعودی و امارات متحده عربی
– حمایت مالی و سیاسی: عربستان سعودی و امارات متحده عربی از دولت انتقالی سودان حمایت مالی و سیاسی کرده‌اند. این دو کشور همچنین در بخش‌های مختلف اقتصادی سودان سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
– رقابت با ایران و ترکیه: عربستان سعودی و امارات متحده عربی با ایران و ترکیه برای افزایش نفوذ خود در سودان رقابت کرده‌اند.
ث. روابط با ترکیه
– همکاری‌های اقتصادی و نظامی: ترکیه در سال‌های اخیر تلاش کرده است تا نفوذ خود را در سودان افزایش دهد. این کشور در بخش‌های مختلف اقتصادی سودان سرمایه‌گذاری کرده و با این کشور توافق‌نامه‌های نظامی امضا کرده است.
– رقابت با مصر و امارات: ترکیه با مصر و امارات متحده عربی برای افزایش نفوذ خود در سودان رقابت کرده است.
ج. روابط با فلسطین و رژیم صهیونسیتی
– دوره عمر البشیر (۱۹۸۹-۲۰۱۹): در این دوره، سودان به شدت ضد اسرائیلی بود و از گروه‌های مقاومت فلسطینی مانند حماس و جهاد اسلامی به صورت سیاسی ، مالی و لجستیک حمایت می‌کرد و حتی رژیم صهیونسیتی با بیان اینکه سودان نقش مهمی در انتقال سلاح به گروه های مقاومت فلسطین دارد چند اقدام نظامی ازجمله حمله به کاروان سلاح و کارخانه سلاح سازی سودان انجام داده بود. سودان میزبان کنفرانس‌ها و نشست‌های متعددی در حمایت از فلسطین بود و به عنوان یکی از حامیان اصلی آرمان فلسطین در جهان عرب شناخته می‌شد.
– پس از سقوط البشیر (۲۰۱۹ به بعد): پس از سقوط البشیر، دولت انتقالی سودان به رهبری عبدالفتاح البرهان تحت فشارهای اقتصادی و بین‌المللی قرار گرفت. در اکتبر ۲۰۲۰، سودان تحت فشار آمریکا، توافق عادی‌سازی روابط با اسرائیل را امضا کرد. این توافق با انتقادهای داخلی و منطقه‌ای مواجه شد، چرا که بسیاری آن را خیانت به آرمان فلسطین می‌دانستند.
نتیجه گیری:
با پیروزی نیروهای مسلح سودان (SAF) به رهبری ژنرال عبدالفتاح البرهان و تثبیت این وضعیت با حمایت‌های ایران و روسیه ، در تقابل با جبهه مقابل به رهبری ژنرال حمیدتی که تحت حمایت امارات و عربستان است، پیش‌بینی می‌شود فرصتی استثنایی برای ارتقای روابط ایران و سودان فراهم آید.
این تحول می‌تواند به بازگشت به دوران طلایی همکاری‌های نزدیک دو کشور بینجامد، دورانی که سودان به عنوان حامی لجستیکی و استراتژیک جبهه مقاومت عمل می‌کرد. در این سناریو، سودان بار دیگر می‌تواند به نقش تاریخی خود به عنوان پایگاهی مهم برای مقاومت بازگردد و به اهرمی قدرتمند برای اعمال فشار بر عربستان و رژیم صهیونیستی تبدیل شود.
همچنین، این تحول می‌تواند محرکی برای تشویق مصر به ایستادگی در برابر رژیم صهیونیستی و تقویت مواضع مقاومت در منطقه باشد. با ایجاد یک کمربند امنیتی و مقاومتی در شاخ آفریقا، شبکه‌ای قوی‌تر و منسجم‌تر در حمایت از جبهه مقاومت شکل خواهد گرفت.
این شبکه نه تنها می‌تواند توازن قوا در منطقه را تغییر دهد، بلکه به عنوان سدی محکم در برابر نفوذ رژیم صهیونیستی و متحدانش عمل خواهد کرد. در نتیجه، این تحولات می‌تواند فصل جدیدی در همکاری‌های استراتژیک ایران و سودان رقم بزند و نقش سودان را به عنوان بازیگری کلیدی در معادلات منطقه‌ای تثبیت کند.
